Vrijwilligers in de terminale zorg
Een onmisbare steun
De meeste mensen geven aan bij voorkeur thuis te willen sterven als ze die mogelijkheid hebben. Toch overlijden veel mensen in een ziekenhuis of verpleeghuis. Soms onnodig, omdat ze niet op de hoogte waren van het bestaan van hospices of de mogelijkheden voor ondersteuning thuis. Goede zorg in de laatste levensfase vraagt om een goed samenspel tussen cliënt, beroepsmatige zorg, mantelzorgers en vrijwilligers. Die laatsten worden daarin deskundig getraind en begeleid door VPTZ Nederland (Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg), de koepel voor lokale en regionale organisaties in palliatieve terminale zorg. Bij deze organisaties zijn circa 12.000 opgeleide vrijwilligers actief. In een samenleving die vergrijst, individualiseert en – helaas – ook vereenzaamt, wordt de rol van deze vrijwilligers steeds belangrijker.
Tekst: Jeroen Kuypers
“Ik was achttien toen mijn oma ongeneeslijk ziek werd,” zegt Carla Aalderink, directeur van VPTZ Nederland. “Ze werd thuis verzorgd door mijn moeder, door mij en andere familieleden, maar er kwam ook geregeld een vrouw langs om ons te helpen. We noemden haar ‘tante Wil’, maar ze was helemaal geen tante. Ze bleek een welkome, op den duur bijna onmisbare, steun. Geen buurvrouw, zelfs geen goede vriendin, en toch, in die weken, zo goed als familie.”
Twaalfduizend vrijwilligers
De situatie die de directeur van VTPZ Nederland schetst is voor velen zeer herkenbaar. Nog maar enkele decennia terug was dit ook de meest voorkomende sterfsituatie. Maar nu er steeds meer eenpersoonshuishoudens zijn, steeds meer kinderen in andere delen van het land of zelfs over de grenzen wonen en de krapte op de arbeidsmarkt toeneemt, is thuis sterven niet altijd zo vanzelfsprekend. De rol van de vrijwilliger – de ‘tante Wils’ – is daardoor toegenomen en zal in de toekomst alleen maar groter worden. Momenteel zijn zo’n 12.000 opgeleide vrijwilligers actief, bij mensen thuis, in hospices en in zorginstellingen. De VPTZ-vrijwilligers brengen door er te zijn, rust en concrete hulp aan de patiënt zelf, maar ondersteunen ook naasten en mantelzorgers. Ze verrichten geen medische handelingen, maar waken bijvoorbeeld over de patiënt, bieden een luisterend oor of maken een praatje met hem of haar, afhankelijk van waar op dat moment behoefte aan is. Dat geeft de mantelzorger tegelijkertijd de ruimte om tot rust te komen, omdat ze weten dat de vrijwilliger over hun naaste waakt. “De zorg door vrijwilligers bij mensen thuis en in hospices duurt gemiddeld drie weken en hoewel het einde vast staat kun je nooit zeggen op welk moment dat zal komen. Elke minuut daarvóór wordt dus ten volle geleefd,” zegt Marianne Boone, directeur van Steunpunt Midden Holland.
Groot inlevingsvermogen
Wie meldt zich aan voor vrijwilligers– werk in de terminale zorg? Anders dan je misschien zou verwachten niet zozeer de gepensioneerde arts of verpleegkundige. “De vrijwilliger kan allerlei achtergronden hebben”, aldus Marianne Boone. “Belangrijk is vooral dat je over een groot inlevingsvermogen beschikt en in staat bent om af te stemmen op de ander: wat is voor hem of haar op dat moment nodig? Misschien ben je zelf geheelonthouder en dus geschokt als een stervende om tien uur ’s ochtends om een borreltje vraagt, maar het zijn diens laatste weken, dus schenk je dat in. Alles draait in deze periode om de wensen van de stervende en zijn naasten, om aandacht en zorgzaamheid. En alles is belangrijk, dat de tuin waarop uitzicht is er mooi bij ligt, evengoed als dat de maaltijden lekker zijn. De stervende beleeft zijn of haar laatste weken vaak heel intens, want elke blik, elke hap kan de laatste zijn, de vrijwilliger verricht zijn of haar werkzaamheden daardoor ook allerminst routineus.”
<“We verwachten dat de komende jaren het beroep op de vrijwilligers steeds groter gaat worden. Aan de ene kant door de toenemende vergrijzing en aan de andere kant door het tekort aan beschikbare beroepskrachten.”>
Tekorten en wachtlijsten
Afstemmen is dus heel belangrijk, maar ook het bewaken van grenzen en afstand kunnen nemen. Om de vrijwilligers zo goed mogelijk voor te bereiden op hun taak, biedt VPTZ Nederland een landelijk trainingsaanbod voor de vrijwilligers, coördinatoren en bestuursleden. Vrijwilligers volgen bijvoorbeeld al snel na hun aanmelding een introductietraining en ontdekken dan of ze geschikt zijn voor dit werk. Enkelen komen dan tot de conclusie dat het onvoldoende bij hen past, maar de meesten worden er door gesterkt in hun besluit. Blijven er voldoende vrijwilligers beschikbaar? “Het landelijk beeld is gemêleerd,” zegt Carla Alderink. “Er zijn regio’s waar een voelbaar tekort is aan vrijwilligers, maar er zijn er ook waar een wachtlijst bestaat voor nieuwe. Natuurlijk kunnen we in zijn totaliteit meer vrijwilligers gebruiken, al was het maar omdat héél de bevolking vergrijst. We verwachten dat de komende jaren het beroep op de vrijwilligers steeds groter gaat worden. Aan de ene kant door de toenemende vergrijzing en aan de andere kant door het tekort aan beschikbare beroepskrachten.”
Donaties en giften essentieel
De VPTZ-organisaties draaien voor een belangrijk deel op subsidie van de overheid en bijdragen van zorgverzekeraars. Toch ervaart het overgrote deel van de leden van VPTZ Nederland jaarlijks een tekort. Het in stand houden van deze waardevolle vorm van zorg is dan ook niet vanzelfsprekend. De organisaties zijn ook echt afhankelijk van eigen bijdragen, donaties, giften, legaten en sponsoring. En niet te vergeten: de inzet van de vele vrijwilligers!
<“Het in stand houden van deze waardevolle vorm van zorg is niet vanzelfsprekend.” .
Marianne Boone: “We krijgen financiering vanuit de overheid, maar zonder de giften en legaten van particulieren zouden we het niet redden; particuliere donatie is onontbeerlijk.”
Waardevol leven
Vrijwilligers in de palliatieve terminale zorg helpen om van de laatste levensweken een waardig afscheid en vooral onderdeel van het leven te maken, in de eerste plaats voor de stervende zelf, maar ook voor de mensen om hem of haar heen. Wie de stervende ondersteunt, draagt dus ook bij aan het leven, aan het besef dat elk moment ervan waardevol is, tot en met het laatste. Wie de vrijwilligers in de palliatieve terminale zorg steunt, steunt dus indirect ook de groei van dit besef.
Altijd in de buurt
In Nederland zijn ruim 200 VPTZ organisaties actief: er is er dus altijd een in de buurt. Ga naar www.vptz. nl/organisaties en kijk welke dat voor u is. Neem gerust contact op met de VPTZ-organisatie om meer te horen over de zorg die zij bieden.
