Van Gogh bekijken en vooral beleven

Een hele provincie als museum

Wie de moeite neemt álle plekken te bezoeken, legt niet minder dan 455 kilometer af, maar met elke kilometer groeit de beleving in intensiteit. De locaties waar Vincent van Gogh heeft geleefd en gewerkt zijn te bezichtigen. Veel panden en landschappen die Vincent heeft vastgelegd zijn anno 2022 nog herkenbaar en ze maken stuk voor stuk deel uit van het provinciewijde netwerk ‘Van Gogh in Brabant’. Een unieke samenwerking voor een uniek getalenteerd kunstenaar, maar ook een samenwerking die voor het behoud en de ontwikkeling van Van Gogh’s erfgoed altijd behoefte houdt aan financiering.

Tekst: Jeroen Kuypers

In diverse gerenommeerde musea, zoals het Thyssen Bornemisza in Madrid, hangen kunstwerken van Vincent van Gogh, maar de grootste collectie bevindt zich in het aan hem gewijde en naar hem genoemde museum Amsterdam. Ook buiten de schilderijen zelf is er veel van Van Gogh behouden gebleven in ons land. , De pastorie in Nuenen waar Vincent weer bij zijn ouders ging wonen en waar hij een kwart van zijn oeuvre maakte, maar ook de kerk in Etten-Leur waar hij ervoor koos als fulltime kunstenaar door het leven te gaan. De kerk kan worden bezocht, de plekken waardoor Van Gogh zich liet inspireren kunnen via een wandeling worden bekeken. Het stadje telt niet minder dan zes officiële Van Gogh monumenten. Of je nu naar Van Gogh Village Nuenen met haar 26 Van Gogh Monumenten of Helmond of Eindhoven gaat, overal zijn er oorden waar je je als bezoeker even terug waant in de tijd. Dat gevoel wordt bevorderd door de inrichting van de te bezoeken musea maar ook door de omgeving zelf. Dat laatste is misschien nog wel het meest bijzondere van dit zich bijna over de hele provincie uitstrekkende museum.

Geen massa’s

“In Zundert kun je het grafje bezoeken van Vincents jongere broer en naamgenoot en je zult er even helemaal alleen staan, alsof je de eerste bent die er komt,” zegt Frank van den Eijnden, directeur van de Van Gogh Sites Foundation. “Je kunt een wandeling maken door het dorp, begeleid door een audioverhaal, de tuin bezoeken waar Vincent als kind speelde en het beeld bezichtigen dat de bijna even beroemde Ossip Zadkine maakte van de twee broers, Vincent en Theo. Er zijn hier altijd bezoekers in het dorp. Maar bussen vol met toeristen zijn een uitzondering. Daar zijn we blij mee, aangezien we de ervaring van de locaties, het levensverhaal van Vincent en de op hem geïnspireerde kunst een intieme ervaring willen laten zijn.”

“Het vastgoed is ondergebracht in een NV en iedere donateur die voor duizend euro of meer schenkt kan voor één euro een certificaat van een aandeel daarin kopen. Het aandeel is niet verhandelbaar maar het geeft wel stemrecht.”

Erfgoedgedragscode

Veertig Van Gogh monumenten telt Brabant inmiddels. Enkele panden die verbonden zijn met het levensverhaal van de kunstschilder zijn aangekocht door de aan de stichting verbonden Van Gogh Sites NV. Voor de belanghebbenden in de omgeving is ook een erfgoedgedragscode opgesteld, bedoeld om het oorspronkelijk karakter zoveel mogelijk te behouden. Deze code is door gemeenten, de stichting en de bezitters van Van Gogh Monumenten ondertekend. Het eigenaarschap van de panden van de Van Gogh Sites Foundation is echter niet enkel voorbehouden aan de Van Gogh Sites NV zelf en strekt zich ook uit tot de donateurs. “Het vastgoed is ondergebracht in een NV en iedere donateur die voor duizend euro of meer schenkt kan voor één euro per schenking van 1000 euro een certificaat van een aandeel kopen. Het aandeel is niet verhandelbaar – als de donateur er van af wil kan hij of zij het voor diezelfde euro terug verkopen aan de stichting – maar het geeft wel stemrecht. Je mag dus meebeslissen over de koers die wij varen en de wijze waarop wij het erfgoed van Van Gogh door willen geven aan nieuwe generaties. ”

Tijdgenoten

Het hoofd op dit indrukwekkende provinciale lichaam ishet Van Gogh Museum in Amsterdam. Dit bezit niet alleen de grootste collectie schilderijen en tekeningen, maar ook de zeshonderd brieven die Vincent tijdens zijn leven schreef en verstuurde (vooral aan zijn broer Theo). “We tonen daarnaast een keur aan doeken van Van Goghs tijdgenoten,” zegt Stijn Wopereis, hoofd development van het museum. “Zo kun je als bezoeker ook kennis maken met de kunstenaars die Van Gogh kende of bewonderde. En tenslotte zijn we als museum een kennisinstelling. Geregeld worden we benaderd door mensen die menen een onbekend werk van Van Gogh in huis te hebben. Heel af en toe wordt er zo nog een ontdekt, maar meestal is het ‘vals alarm’. “

Donateurskringen

Ook voor het Van Gogh Museum is de particuliere donateur van essentieel belang. Dat geldt des te meer na de twee coronajaren, waarin het bezoek van jaarlijks meer dan twee miljoen tot iets meer dan driehonderdduizend mensen terugliep. Groeide het in 2019 nog uit zijn jasje door een overdaad, in 2021 liep de inkomsten uit kaartverkoop en producten in de museumshop dramatisch terug. “Dit jaar komen we alweer ruim over het miljoen uit en volgend jaar, op 2 juni, om half twaalf is het precies vijftig jaar geleden dat ‘de ingenieur’, een neef van Vincent die óók Vincent heette, de hele familiecollectie aan de staat in bruikleen gaf en dus de fundering legde voor ons museum. Dat zullen we uitgebreid vieren, ook met onze donateurs. We hebben die verdeeld in drie vriendenkringen, voor degenen die duizend, vijfduizend of vijftienduizend euro of meer schenken, en met betrekken die op allerlei manieren bij de werking van het museum. Met elk daarvan doen we aparte dingen, van avant-premières van tentoonstellingen tot door ons georganiseerde reisjes naar de Franse plaatsen waar Van Gogh heeft gewoond en gewerkt.”

Vincent van Gogh heeft ook in de Belgische Borinage en in Antwerpen verbleven, om nog te zwijgen van het Verenigde Koninkrijk de dorpen en steden in Frankrijk. De musea in deze landen zijn verenigd in netwerk Van Gogh Europe. Het museum dat nu provinciewijd is zou zich uiteindelijk dus kunnen uitstrekken tot ver over de Nederlandse grenzen en zo ook het totale leven van de kunstenaar omvatten. Ook dáár zal mettertijd geld van donateurs voor nodig zijn. De rol van de particuliere donateur is dus niet alleen blijvend maar zal ook enkel groter worden.