SKBL havezate Landfort

In het Oost-Gelderse Megchelen ligt de eeuwenoude havezate Landfort die voor Nederland unieke kenmerken bezit. Het kreeg zijn huidige (ongebruikelijke) vorm ná de Napoleontische tijd en bezat een prachtige Zochertuin met een breed palet aan zeldzame planten. Toch verkeert het al decennia in een zorgelijke staat. Een in 2017 opgerichte stichting gaat Landfort in zijn oude glorie herstellen en voorwaardelijk openstellen. Dit is mogelijk dankzij een schenking van een cultuur- én natuurminnend echtpaar.

Tekst: Jeroen Kuypers 

Kunsthistoricus René Dessing is de grootste autoriteit als het op de kennis van kastelen en historische buitenplaatsen aankomt. Hij schreef er een aantal boeken over, woonde vele jaren op de historische buitenplaats Huis te Manpad in Heemstede én is directeur van de Stichting Kastelen, historische Buitenplaatsen en Landgoederen (sKBL). Een van de verdiensten van de sKBL is dat ze alle bestaande buitenplaatsen digitaal in kaart heeft gebracht en de informatieuitwisseling tussen de uiteenlopende groepen van eigenaren en beheerders ervan bevordert. Nederland kende in de zeventiende en achttiende eeuw een bloeiende buitenplaatsencultuur, maar die raakte vanaf de Franse tijd in verval. Landfort is een typisch voorbeeld van die geleidelijke teruggang. 

Oude glorie

Het oorspronkelijke kasteel stamt al uit de vijftiende eeuw, maar het huis kreeg pas zijn uiteindelijke vorm door de verbouwingen van Johann Albert Luyken, die het in 1823 verwierf. In die jaren werden er meer buitenplaatsen afgebroken dan opgeknapt,” aldus René Dessing. “De Luykens hebben er vier generaties gewoond. In 1970 deed de laatste eigenaar Landfort noodgedwongen van de hand en verkocht het aan Geldersch Landschap & Kasteelen. Wat hem fi nancieel mede de das omdeed, was de enorme schade die de Canadezen hier tijdens de bevrijding veroorzaakten. Heel de oorlog bleef het op de Duits- Nederlandse grens gelegen Landfort buiten het oorlogsgeweld, maar net in de laatste weken sloeg het noodlot toe. Vanaf 1999 nam een Leidse architect de restauratie ter hand maar alles bij elkaar verloor Landfort sinds die rampzalige aprilmaand ’45 veel van zijn oude glorie. Van de botanische pracht die de gerenommeerde landschapsarchitect Jan David Zocher jr. er heeft aangelegd tot veel van de kunstvoorwerpen die in het huis stonden – het moet allemaal weer in ere worden hersteld.” 

Stichting Erfgoed Landfort (sEL)

Maar hoe? Onvoldoende budget leidt tot vage plannen, die op hun beurt geen goed uitgangspunt vormen om fi nanciering aan te trekken. Een vicieuze cirkel waaruit geen ontsnappen mogelijk lijkt. Een echtpaar dat een gebaar wil maken naar de samenleving, bracht uitkomst. “Zij doen aanzienlijke schenkingen, op voorwaarde dat die geheel ten goede komen aan het behoud van natuur en erfgoed. We zijn samen op zoek gegaan naar een passende bestemming en Landfort bleek goed bij hun bedoeling te passen,” zegt René Dessing. Stichting Erfgoed Landfort kocht het landgoed aan. Het is de bedoeling dat bezoekers na een voorbeeldige restauratie hier  kunnen ervaren wat een buitenplaats is. Ook wordt hier een Nationaal Centrum t.b.v. de Nederlandse buitenplaatscultuur gevestigd. Daartoe wordt het in 1945 verwoeste koetshuis van 50 bij 13 meter compleet met kas weer hersteld. 

Zo getrouw mogelijk

De zogeheten Duiventoren in Moorse stijl is een bekend fenomeen bij Duitse landhuizen maar uniek voor Nederland. In de toren werden vogels gehuisvest, zoals zwanen, fazanten, ganzen, eenden en duiven. De dieren werden geslacht, hun uitwerpselen dienden als mest voor de uitgebreide moestuin. Op het eilandje bevindt zich de particuliere begraafplaats van de familie Luyken. Een gietijzeren boogbrug achter in de tuin leidt daar naar toe en dateert uit 1872. Zo bezit het landgoed nog tal van unieke elementen die nergens in Nederland te vinden zijn al verdween het nodige door de oorlog en wat daarna kwam . “Het plan van de sEL is, al die elementen terug te brengen en vervolgens voor het publiek toegankelijk te maken,” verduidelijkt René Dessing. “Zo schonk de familie Luyken familieportretten die destijds op Landfort hingen aan de stichting . Ook keren meubelen en andere interieurobjecten naar Landfort terug. Helemaal zoals vroeger krijg je het nooit meer, maar we zullen het met verstand en smaak zo getrouw mogelijk gaan benaderen en Landfort zo opnieuw bezielen.” 

Botanische pracht

sEL wil ook de botanische pracht terugbrengen op Landfort waarvoor gespecialiseerde tuinarchitecten zijn gevraagd om de verdwenen planten en bomen van oorspronkelijke lijsten opnieuw een plek te geven op het landgoed. Want de maatschappelijke functie van buitenplaatsen is volgens René Dessing altijd tweeledig geweest: “Rijkere burgers trokken zich een deel van het jaar terug uit de stad op het platteland. Op hun buitenverblijf vonden ze rust, gezonde lucht en ontspanning. Steden waren toen, net als nu, broedplaatsen van lawaai, stank en onrust. Via hun buitengoed vonden ze opnieuw hun geestelijke balans, in een omgeving die zich kenmerkte door een rijke fauna en fl ora.” Het zomerse leven op een buitenverblijf was tijdens en na de zogenaamde Gouden Eeuw zo wijdverbreid dat er naar schatting een zesduizend kastelen en buitenplaatsen bestonden in ons land. Daarvan zijn er in onze tijd slechts een zeshonderdtal overgebleven. Maar die honderden zijn wel de bewaarplaatsen van de cultuur uit diezelfde eeuw, en van veel van de zeldzaam geworden planten, bomen, insecten en vogels die er ook leefden. 

Zien en beleven

“We willen Landfort een voorbeeldfunctie geven,” besluit René Dessing. “Door dit landgoed historiserend te restaureren en her in te richten willen we bezoekers laten zien en beleven hoe het leven op een landgoed was. Juist omdat het zo lang bewoond is gebleven op de manier waarop dat in de eeuwen daarvoor gebeurde, is Landfort een van de mooiste landgoederen in zijn soort. Er zullen bijkomende schenkingen nodig zijn om dit plan tot een goed einde te brengen, maar die van het echtpaar was zowel fi nancieel als moreel zó belangrijk dat het vliegwiel al helemaal in beweging is gezet.”

Voor meer informatie, ga naar www.erfgoedlandfort.nl