Over Gemeenschapsfondsen

Guus Loomans werkt circa veertien jaar bij de Rabobank als Charity Manager. Rabobank Charity Management richt zich op private cliënten van Rabobank Wealth Management en Private Banking. Naast structurering voor private-, corporate-, en gemeenschapsfondsen, alsmede stichtingen in oprichting, helpt hij klanten met schenken en nalaten aan goede doelen. Charity Management bedient cliënten die minimaal € 50.000 willen schenken en/of nalaten, ontstaan uit de ondernemersgedachte dat je succes deelt vanuit de samenleving waarin we leven en werken. Een typisch stakeholdergedachte, die goed past bij een coöperatie en die zich richt op ‘stakeholders’, zoals de samenleving, de natuur, klanten, leveranciers, stichtingen en verenigingen en medewerkers.

“Je succes delen met anderen, daar word je pas echt rijker van.”

Inleiding en aanleiding

In Nederland zijn er ruwweg 60 gemeenschapsfondsen en ik verwacht dat er jaarlijks enkele bijkomen. Zo heb ik via Rabobank Charity Management in 2015 mogen bijdragen aan het Gemeenschapsfonds Wijdemeren WIJ1 en komt er in 2023 een volgend gemeenschapsfonds bij in een vissersgemeenschap. In beide gevallen was dat enkel mogelijk door een ‘founding father’ en ‘founding mother’, die anoniem met een startkapitaal beginnen, met het idee dat anderen in de gemeenschap hun goede voorbeeld volgen. Met dit artikel wil ik de aandacht vestigen op het gemeenschapsfonds wat voor velen een onbekend verschijnsel is in de filantropie en geef ik korte uitleg met enkele verwijzingen.

Historie Communityfund (gemeenschapsfonds)

In de Verenigde Staten zijn al vele jaren community fondsen (gemeenschapsfondsen) actief en van oudsher ook museale Giving Circles (geefkringen), waar ik in de volgende uitgave van Schenken en Nalaten aan Goede Doelen op terugkom. Zo bestaat het Community Fund Central New York sinds 1927 (www.cnycf.org/aboutus/) en hebben zij aan de gemeenschap sinds hun oprichting $250 miljoen bijgedragen.

Bewustwording

De bewustwording dat vermogen in moeilijke tijden de ontwrichting van lokale gemeenschappen een zachterelanding kan geven, heeft destijds in de Verenigde Staten community fondsen in algemene zin een boost gegeven. Ter vergelijking, tijdens corona zagen we ook in Nederland dat particuliere vermogensfondsen en gemeenschapsfondsen het voortouw namen om cultuur en sociaal welzijn in de lucht te houden. De overheid kwam wat later dan gewenst te hulp.

Nederland

Door de verzuiling in Nederland vanaf de dertiger jaren, met een hoogtepunt in de vijftiger jaren, waren community fondsen minder relevant, omdat elke zuil van katholiek, socialistisch, liberaal tot protestant of vrijzinnig voor elkaar en hun eigen gemeenschap zorgden. Bijvoorbeeld als je als katholiek werd geboren, ging je naar de katholieke basisschool, katholieke sportclub, katholieke kerk, katholieke studentenvereniging, en luisterde je naar de KRO als favoriete radio-en televisiezender, las je de Volkskrant en stemde je op de eigen Katholieke Volks Partij. Door emancipatie en democratisering begon na 1960 de ontzuiling en verminderde de beïnvloeding van religie en levensbeschouwingen in Nederland. De behoefte om zorg te dragen voor je eigen gemeenschap bleef bestaan. Met een gemeenschapsfonds kan je daarin voorzien. Zo hebben het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Samenwerkende Brancheorganisaties Filantropie (SBF) begin 2012 de handen ineengeslagen om een plan te maken voor de verdere ontwikkeling van gemeenschapsfondsen in Nederland.

Waarom is er draagvlak voor Gemeenschapsfondsen?

Veel mensen leven, werken en verdienen hun vermogen in hun eigen gemeenschap. Vaak zijn zij op jonge leeftijd al betrokken bij sport- en muziekverenigingen, toneel, kerk, school en sociaal maatschappelijke instellingen van bloemencorso’s, ouderenclubs tot carnavalsverenigingen. Mensen worden gevoed met normen en waarden uit die gemeenschap, waaraan zij bestaansrecht en onderscheidend vermogen ontlenen. Vaak is men dankbaar en wordt die dankbaarheid ook echt gekoesterd. Om die dankbaarheid om te zetten in lokale charitas is vaak minder eenvoudig. In het verleden werd er veelal aan landelijke fondsen nagelaten en geschonken als er lokaal onvoldoende mogelijkheden zijn om continuïteit en impact te garanderen. Vooral kleinere gemeenschappen vrezen voor het bestaansrecht van lokale verenigingen en de continuïteit van deze verenigingen door gebrek aan aanwas. Het zijn vaak dezelfde bestuurders en vrijwilligers die inzetbaar zijn en dat is met de huidige veroudering niet langer vol te houden. Om die reden biedt een gemeenschapsfonds voor allen2 een uitkomst.

Hoe werkt het en wie gaat het gemeenschapsfonds funden?

Een gemeenschapsfonds is gestructureerd als een Algemeen Nut Beogende Stichting. Om een gemeenschapsfonds te ondersteunen, is structurele vermogensopbouw noodzakelijk. Het is een lokaal samenwerkingsverband dat gelden werft via schenkingen, legaten en erfenissen. Meestal komt het vermogen uit een succesvol bedrijf, beleggingen in effecten, private equity en vastgoed. De stichting richt zich op de gemeenschap en beheert en besteedt haar vermogen uitsluitend aan projecten en aanvragen van verenigingen en stichtingen met lokale wortels en lokale maatschappelijke doelen. Gemeenschapsfondsen worden bestuurd door private personen uit de gemeenschap en gefinancierd door particulieren, fondsen en lokale stichtingen (die soms zijn ontbonden3), bedrijven en vooral door ondernemers tijdens het leven en na overlijden en de lokale overheid met (start) subsidies zonder zeggenschap. Het bestuur legt verantwoording af aan de lokale gemeenschap door het publiek te informeren over doelen, projecten, activiteiten en de financiële verslaglegging via een website, jaarvergadering en lokale media. Het bestuur bestaat uit vertegenwoordigers uit de lokale gemeenschap, zonder nadrukkelijke politieke binding. Omdat de middelen bij aanvang beperkt zijn, kan een lokale vereniging of stichting niet structureel aanvragen indienen. Daarnaast adviseer ik om het bestuur zorg te laten dragen voor continuïteit en een evenwichtige driejarige commissie samen te stellen, die recht doet aan de bevolkingssamenstelling (leeftijd vanaf 14-80 jaar) die de projectaanvragen in eerste instantie beoordeelt. Hierdoor ontstaat meer draagvlak en creëer je ambassadeurs voor het leven in je gemeenschap.

Gemeenschapsfonds Wijdemeren (wijdemerenfonds.nl)

“Het Gemeenschapsfonds Wijdemeren is voor haar bestaan afhankelijk van giften, schenkingen, erfstellingen, legaten, subsidies en donaties. Alle middelen zijn uiteraard van harte welkom, WIJ is er immers voor en met elkaar”. Het fonds is door de Belastingdienst aangewezen als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI). Deze status houdt in dat giften aftrekbaar zijn van de inkomstenbelasting en dat schenkingen tot € 250.0004 zijn vrijgesteld van schenkbelasting. Wil je meer weten? Ga da naar: www.lokalefondsen.nl/ of meld je bij de auteur.

________________________________________________________

1 Het gemeenschapsfonds Wijdemeren is in juli 2016 opgericht. WIJ is er voor en door alle inwoners van Wijdemeren. Het fonds maakt het mogelijk dat ieder die dat wil een initiatief kan nemen om de saamhorigheid te bevorderen. Dat kunnen kleine en grote(re) activiteiten zijn op het gebied van kunst en cultuur, maar ook op het vlak van welzijn, sport, natuur, dieren of educatie.

2 Voor allen. Door allen, is het motto waarmee het Gemeenschapsfonds zich aan alle Schiedammers presenteert. Het Gemeenschapsfonds is een particulier initiatief en wil steun bieden aan nieuwe initiatieven en projecten op het brede gebied van onderwijs, cultuur, sport en recreatie, natuur en milieu en gezondheidszorg. Het fonds wil, kortom, bijdragen aan de kwaliteit van de lokale gemeenschap. (Zie verder: info@gemeenschapsfondsschiedam.nl).

3 Door ontbinding van twee voormalige stichtingen ontstond het startvermogen voor een succesvol gemeenschapsfonds, ‘Samen een Texel’: www.sameneentexel.nl.

4 Vanaf 1 januari 2023 wordt de aftrek van periodieke giften aan Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI’s) begrensd tot € 250.000,- per kalenderjaar. Het kabinet heeft nu de (terugwerkende) ingangsdatum bekendgemaakt: periodieke giften die op 4 oktober 2022, 16:00 uur al zijn aangegaan, blijven totuiterlijk 2027 nog volledig aftrekbaar.