Alliantie Kinderarmoede Nederland
Armoede en kansenongelijkheid in Nederland
Nederland is een van de meest welvarende landen ter wereld. Toch groeit één op de twaalf kinderen in Nederland op in armoede (CBS, 2019). Om het wat dichterbij te brengen: dat zijn gemiddeld twee leerlingen in elke klas. Daarbij geldt natuurlijk dat de ene school, wijk of stad meer kinderen in armoede telt dan de andere, maar armoede kan overal voorkomen. Relatief gezien lopen kinderen van alleenstaande ouders, vluchtelingen, ouders met een migratieachtergrond of met een uitkering, laaggeletterde ouders en/of ouders met een licht verstandelijke beperking het grootste risico op armoede. Armoede onder werkenden komt steeds vaker voor. Denk aan flexwerkers en mensen met een slecht betalend beroep, zoals bijvoorbeeld in de horeca, de retail of de schoonmaak. Ook onder zzp-ers blijkt veel sprake te zijn van stille armoede (CBS, 2019).
Armoede is een relatief begrip. Extreme armoede bestaat niet in Nederland. Kinderen zullen in Nederland niet snel omkomen van de honger. Wel zijn er kinderen die zonder ontbijt of lunch naar school gaan. Vaak kunnen kinderen die opgroeien in armoede niet meedoen aan sportieve en culturele activiteiten die wij als vanzelfsprekend ervaren voor onze jeugd. Ook groeien zij vaker op in buurten met minder voorzieningen. Deze combinatie van factoren zet de ontwikkeling van deze kinderen onder druk (Hoff, 2017; Jungman & Madern, 2017; Kinderombudsman, 2017).
Armoede brengt veel stress met zich mee voor ouders én kinderen, vooral als er sprake is van schulden. Deze stress leidt ertoe dat ouders minder aandacht hebben voor (de ontwikkeling van) hun kind en minder verstandige beslissingen nemen. Wetenschappelijk onderzoek naar de werking van ons brein heeft inzichtelijk gemaakt dat financiële stress een dusdanig beslag legt op onze hersencapaciteit dat we hierdoor minder goed in staat zijn om te redeneren vanuit een lange termijn perspectief (Mani, Mullainathan, Shafir & Zhao, 2013; Blair & Cubele Raver, 2016). Als gevolg van stress verliezen we domweg het overzicht en gaan we allemaal minder slimme dingen doen.
Uit het onderzoek van het Center on the Developing Child van Harvard blijkt dat
Opgroeien in chronische stress ook negatieve invloed heeft op de hersenontwikkeling van kinderen. Kinderen die opgroeien in armoede ontwikkelen minder sterke zogenaamde levensvaardigheden. Dit zijn vaardigheden die je op jonge en latere leeftijd nodig hebt om doelgericht gedrag te vertonen. Om regie te voeren op je eigen leven. Denk hierbij aan vaardigheden als plannen maken, organiseren, doorzetten en emoties en verlangens reguleren. Vaak betekent opgroeien in armoede dat de dynamiek van armoede wordt overgedragen van ouder op kind. Heel concreet: een kind dat meer dan de helft van zijn of haar kindertijd in armoede leeft, heeft meer dan 40 procent kans om ook in armoede te leven wanneer hij of zij 35 jaar is (Carr & Weimers 2016).
Wanneer armoede wordt overgedragen van ouder op kind spreken we van intergenerationele armoede. Als gezinnen als gevolg van omstandigheden in armoede raken, zoals nu als gevolg van de coronacrisis, spreken we van situationele armoede (Payne, 2005). Hoewel gezinnen in situationele armoede vaak over meer vaardigheden, opleiding en relaties beschikken dan gezinnen in intergenerationele armoede, wordt ook van deze kinderen de ontwikkeling bedreigd. De verwachting is dat het aantal gezinnen in situationele armoede zeer sterk zal toenemen als gevolg van de aankomende economische recessie. Ouders die al langere tijd in armoede leven maar ook ouders die nieuw in armoede raken, houden dit uit schaamte vaak zo lang mogelijk stil. Soms is situationele armoede van tijdelijke aard. Maar net zo vaak leiden kleine schulden in vliegende vaart tot grotere en onbeheersbare schulden. Deze gezinnen hebben geen ‘oefening’ in het leven in armoede en weten vaak nog onvoldoende de weg naar ondersteunende instanties. Daarbij geldt dat situationele armoede over het algemeen minder herkend wordt dan intergenerationele armoede.
Het doorbreken van armoede op de lange termijn
Wie armoede wil doorbreken op de lange termijn, moet meer doen dan compenseren. Ofwel: meer doen dan kinderen voorzien van spullen. Niet dat spullen niet belangrijk zijn. Voeding, kleding, digitale leermiddelen, een fiets, cadeautjes voor een verjaardag en een week op zomerkamp zijn belangrijke zaken om kinderen in armoede van te voorzien. Ze verzachten. Ze voorkomen sociale uitsluiting en bieden kansen om talent te ontdekken en potentieel te benutten. Maar wie kijkt naar de langere termijn, investeert naast spullen in het verminderen van stress in het gezin en in het vergroten van de sociale en financiële weerbaarheid van kinderen. Het eerste vraagt een zogenaamde systeeminterventie: het sociaal minimum moet omhoog zodat ook gezinnen in armoede ‘het kunnen rooien’ en het vraagt van instanties en professionals dat zij meer ‘stress-sensitief’ werken. Ofwel dat zij rekening houden met het (verander)vermogen van mensen die te maken hebben met chronische (geld)stress. Het tweede vraagt van ons dat we kinderen in armoede ondersteunen en stimuleren in de ontwikkeling van verschillende soorten ‘kapitaal’.
Door kinderen in aanraking te brengen met realistische rolmodellen, vergroot je bijvoorbeeld hun sociaal, cultureel en emotioneel kapitaal. Door kinderen een prettige huiswerkplek te bieden, investeer je in hun academisch kapitaal. Door kinderen financiële educatie te bieden, vergroot je hun maatschappelijk kapitaal. Zo zijn er kansen zat om kansenarmoede te bestrijden en kinderen die opgroeien in armoede in staat te stellen de cirkel te doorbreken.
Alliantie Kinderarmoede
De Alliantie Kinderarmoede (opgericht in 2019) verbindt ruim 240 publieke en private partijen rondom één doel: in 2030 is in Nederland geen kind meer de dupe van armoede. De Alliantie ondersteunt en stimuleert een effectieve aanpak van kinderarmoede op de korte, middellange en lange termijn door
het onderwerp armoede op kleine en grote (beleids-)agenda’s te zetten;
slimme verbindingen te leggen tussen partijen & sectoren;
kennis van en ervaring met impactvolle interventies te delen.
Meer weten of partner worden van de Alliantie? www.alliantiekinderarmoede.nl
